Ogrody zimowe – środowisko naturalne w miniaturze

Ogród zimowy jest architektoniczną formą umożliwiającą spotkanie się trzech czynników: ludzi którzy je budują i użytkują, roślin, które w niej rosną i światła słonecznego bez którego rośliny i ludzie nie mogą żyć. Ogród zimowy jest zatem miniaturowym środowiskiem życia.

Ogrody zimowe na przestrzeni dziejów

Termin „ogród zimowy" wywodzi się od nazwy miejsca przeznaczonego na zimowanie dla roślin, zwłaszcza tych uprawianych w pojemnikach, które inaczej nie przetrwałyby okresu chłodów. Zimowe schronienia dla roślin wrażliwych na mróz są znane już od kilkuset lat. W XVI wieku na północ od Alp tworzono zabezpieczone przed mrozem pomieszczenia dla roślin cytrusowych. Zimą wznoszono nad nimi rozbieralne konstrukcje drewniane, zaopatrzone od strony południowej w szklane ściany i ogrzewane zwykłymi piecami.

W wieku XVII i XVIII ogród zimowy był symbolem pozycji społecznej i zamożności. Pod koniec XVIII wieku powstały pierwsze ogrody zimowe pod Paryżem.

Ojcem chrzestnym oranżerii i innych budowli służących do eksponowania roślin był kupiec artykułów ogrodniczych - Breiter. Założył on w 1810 roku w Lipsku pierwszy ogród zimowy udostępniony szerokiej publiczności. W tym znacznych rozmiarów gmachu mieściła się również kawiarnia na 600 osób. Odwiedzający mogli w niej podziwiać około 25 000 okazów roślin.

Około 30 lat przed powstaniem tej publicznie dostępnej ekspozycji w roku 1780 Filip Orleański polecił zbudować w parku w Moceau "jardin d'hiver" (ogród zimowy). Natomiast o ogrodzie zimowym księżnej Matyldy Bonaparte w Paryżu, pisano w ilustrowanym czasopiśmie „0 krajach i morzach" w 1869 r. następujące słowa: „To niezwykle czarowne uczucie móc w samym środku zimy otworzyć okno i miast przykrego zimowego powietrza poczuć łagodną balsamiczną woń wiosny. Choć na zewnątrz może słota albo cicho sypie śnieg, tu wystarczy przejść przez szklane drzwi, by znaleźć się w ziemskim raju, drwiącym z zimowych niepogód.” 

Renesans oranżerii

U schyłku XIX wieku, w zamożnych warstwach społeczeństwa weszło w modę otaczanie się egzotycznymi roślinami. Później moda na ogrody zimowe przybrała jeszcze na sile.
W latach siedemdziesiątych naszego stulecia, zwłaszcza na Zachodzie, lawinowo narastała również moda na baseny z podgrzewaną wodą i na sauny w zaadaptowanych piwnicach.

Obecna moda na małe szklarnie przydomowe do uprawy roślin ozdobnych, a także na stawy ogrodowe, jest kolejnym przykładem coraz bardziej powszechnej chęci zbliżenia do natury. Nasilające się obecnie zainteresowanie ogrodami zimowymi wynika m.in z mnogości nowoczesnych technologii budowlanych, zupełnie nieznanych do połowy naszego stulecia. Silnie utrwalona świadomość ekologiczna także sprzyja powrotowi do idei ogrodu zimowego. Kluczowe znaczenie mają nowe, łatwe w utrzymaniu materiały konstrukcyjne oraz pokryciowe. Charakteryzują się one również doskonałymi właściwościami termoizolacyjnymi. Pozwalają dodatkowo wykorzystać ciepło promieniowania słonecznego, co sprzyja oszczędzaniu tradycyjnych nośników energii. Poprawa warunków mieszkaniowych i jakości życia dzięki powiększeniu powierzchni domu jest szczególnie odczuwalna w przypadku małych domów i domów szeregowych.

Znacząca oszczędność energii jest możliwa wtedy, kiedy koncepcja ogrodu zimowego i koncepcja domu mieszkalnego będą ujednolicone.
Jako ciekawostkę warto zaznaczyć iż już 2 500 lat temu sam Sokrates zaprojektował dom przechwytujący energię słoneczną – lejkowata budowla miała „łapać” promienie słoneczne ku pożytkowi mieszkańców.

Dzisiejszy ogród zimowy ma do spełnienia o wiele zadań i funkcji. Coraz częściej wymaga się i oczekuje możliwości wykorzystania go nie tylko w zimie. Od dawna dąży się, by był to raczej ogród całoroczny, użytkowany w różnoraki sposób dla wzbogacenia jakości naszego życia i komfortu mieszkania.

Od oranżerii do mieszkalnego ogrodu zimowego

Poprzedniczkami dużych oranżerii były niewielkie pomarańczarnie. Cieszyły się one szczególną popularnością na dworach książęcych. Pomarańczarnie budowano wówczas jako budynki przeszklone, zwłaszcza od strony południowej, często dach również był szklany. Wewnątrz mieściło się jedno duże albo kilka mniejszych pomieszczeń. Pomarańczarnie służyły do hodowli roślin egzotycznych (pomarańcze, cytryny, itp.), pełniły funkcję ogrodów zimowych, oraz służyły jako miejsce spotkań towarzyskich czy przedstawień teatralnych (np. Stara Pomarańczarnia w Łazienkach Królewskich). Budowano je od XVII do XIX wieku w parkach, ogrodach pałacowych oraz przy rezydencjach.

Na przestrzeni wieków pomarańczarnie rozwijały się w coraz bardziej reprezentacyjne budowle w których całorocznie uprawiano wrażliwe na mróz rośliny. Książęta i królowie nakazywali wznoszenie w pałacowych ogrodach dużych oranżerii.
Powstające domy dla roślin musiały spełniać bardzo wysokie wymagania architektoniczne i techniczne, ale przede wszystkim w odniesieniu do sztuki ogrodniczej. Wielu wybitnych ogrodników było wówczas zarazem konstruktorami i architektami.

Do najsłynniejszych świadectw historycznej uprawy cytrusów zaliczana jest oranżeria w Wersalu pod Paryżem, która powstała w roku 1654, za czasów panowania Ludwika XIV. Uważa się ją za najpiękniejszą w Europie. Współcześnie odbywają się w niej latem duże przyjęcia i uroczystości.
W oranżerii jest utrzymywana stała temperatura (5-8°C), a raz w miesiącu odbywa się ręczne podlewanie prawie 1000 roślin. Codziennie przeprowadza się wietrzenie w celu zredukowania wilgotności powietrza. Od połowy maja 1000 pojemników z roślinami ponownie wystawia się do 3-hektarowego parku otaczającego cieplarnię.

Architektura wystawiennicza ze szkła

Największy rozkwit szklanej architektury nastąpił wtedy, kiedy w połowie ubiegłego wieku zaczęto urządzać światowe wystawy przemysłowe. Warunkiem realizacji tych wielkich projektów było zniesienie podatku od szkła i udoskonalenie konstrukcji żelaznych. Joseph Paxton, projektant londyńskiego Pałacu Kryształowego, który z ogrodnika awansował na specjalistę od budowli szklanych, nawiązywał do prac Loudona. Pałac Kryształowy, główny budynek Wystawy Światowej w londyńskim Hydeparku, został otwarty l maja 1851 r. po 13 miesiącach budowy. Wzniesienie go w tak krótkim czasie stało się możliwe dzięki zastosowaniu elementów prefabrykowanych metodą przemysłową, umiejętnej organizacji pracy i sprawnemu współdziałaniu firm konstrukcyjnych.
Na wzór Pałacu Kryształowego powstawały liczne pawilony na wystawach światowych z zastosowaniem wielkich powierzchni i kopuł ze szkła.

** Którąkolwiek ze współczesnych definicji czy opisów zechcemy przyjąć, to według wszystkich ogród zimowy uchodzi zazwyczaj za sferę przeżyć estetycznych, miejsce spotkań, powiększenie przestrzeni mieszkalnej, miejsce uprawy egzotycznych roślin oraz sposób przezwyciężenia surowego klimatu. Oprócz uroków estetycznych ważnym aspektem ogrodu zimowego dziś i jutro jest oszczędność energii i zdrowy mikroklimat. **

fotografie źródło: Ogród zimowy bliżej natury autor: Jurgen Frantz, Sigrid Hanke, Martin Kramper Diter Schempp